|
|
|
Ερωτισμός και σεξουαλικότητα στο έργο των φωτογράφων
Nan Goldin, Antoine d'Agata, Franzesca Woodman, και Miroslav Tichy
Θέση προλόγου
Ο λόγος στο σώμα. Στο σώμα που επιλέγει την κάμερα. Γιατί κοινός τόπος των τεσσάρων αυτών φωτογράφων είναι το σώμα. Προσφέρουν το σώμα, ως το μόνο πράγμα που έχουν να δώσουν, ως το μόνο πράγμα που αξίζει να προσφερθεί. Είτε ως θύμα σεξιστικής βίας (Nan Goldin), είτε ως έρμαιο των οίκων ανοχής και συνενοχής (Antoine D’Agata), είτε ως αποσπασματική προσφορά-αποκάλυψη στον φανταστικό θεατή- εραστή (Franzesca Woodman), είτε τέλος, ως ερωτικό όραμα ιδανικών φαντασιώσεων που πλάθονται και προσφέρονται τμηματικά (Tichy), το σώμα είναι το απόλυτο ερωτικό φετίχ. Ο φωτογράφος, είτε βρίσκεται στο κάδρο, είτε κρύβεται πίσω από το μάτι της κάμερας, πλάθει το είδωλο της ίδιας του της επιθυμίας. Γιατί, σε κάθε περίπτωση, δεν υπάρχει απτό σώμα, ούτε διάλογος. Δεν υπάρχει σχέση. Τη θέση της παίρνει το πρόβλημα, και η σύγκρουση με το ίδιο τους το φύλο. Υπάρχει το σώμα φάντασμα και το σώμα θήραμα.
Ολοι, οι εν λόγω φωτογράφοι, πατούν στα άκρα και στα όρια.
Καθώς τοποθετούν τον εαυτό τους στο κάδρο τον δείχνουν η κακοποιημένο και αποξενωμένο (Nan Goldin), να παραδέρνει απεγνωσμένα και να απομυζά το ίδιο του το σώμα (Antoine D’Agata), αυτόχειρα διαμελισμένο (Franzesca Woodman) η έρημο και αποτρελαμένο να κυνηγάει κουνημένες εικόνες (Miroslav Tichy). Το μήνυμα που στέλνουν είναι στους αντίποδες της πορνογραφίας και της εμπορευματοποίησης. Το έργο τους έχει κάτι από το σκηνικό δράμα, και άπτεται στον κινηματογράφο του ερωτισμού. Η περιπέτεια του φωτογράφου, δεν είναι παρά η περιπλάνηση του σώματος. Επιλέγουν λοιπόν την υπερέκθεση -έως την καύση- σαν την μόνη δυνατή επιλογή εξόδου από την απόλυτη υπαρξιακή αγωνία που πατάει με το ένα πόδι στην επιθυμία και με το άλλο στον θάνατο.
Αλλά ας τους δούμε ξεχωριστά:
Nan Goldin
Η ιέρεια του περιθώριου και του ανορθόδοξου ερωτισμού
Η Nan Goldin όνομα μύθος στην ιστορία της φωτογραφίας μας βάζει απροσχημάτιστα εκτός συμβάσεων. Εκθέτει έμμονα και μανικά την άλλη πλευρά της ζωής που ήδη υπάρχει και κρύβεται μέσα σ΄αυτήν. ΄΄Θέλω να αφήσω ένα σημάδι¨ . Η Goldin επικοινωνεί τη βία της επιθυμίας που προκαλεί βία. Το σημάδι που αφήνει στο σώμα και στη ψυχή η ζωή στα άκρα. Επειδή και η ίδια σημαδεύτηκε από τη ζωή, από τον έρωτα, θέλει με τη σειρά της να αφήσει ένα σημάδι, το σημάδι της στη τέχνη. Μας συστήνει απροκάλυπτα το περιθώριο, τα bar τη νύχτα, τους ομοφυλόφιλους, τον κόσμο των ναρκωτικών, τους τραβεστί.. Είναι ο κόσμος της, ο κόσμος από όπου πέρασε, και αγαπάει. Οι φωτογραφίες της είναι υγρές, ζεστές, πληθωρικές. Διεγείρουν τις αισθήσεις. Δεν χορταίνεις να τις κοιτάς. Όλα κινούνται. Οι εικόνες της κινούνται. Μέσα στην παγωμένη εικόνα πνέει ο άνεμος, γλιστράει ο ήλιος. Κρεβάτια, καθρέφτες, μπανιέριες… Εντονα χρώματα, έκφραση και κίνηση. Ένα ατελείωτο πάρτι αισθήσεων. Βλέμματα, βλέμματα που ψάχνουν το αδηφάγο μάτι του φακού. Η χαρά της αναπαράστασης. Τα πρόσωπα της Nan Goldin έχουν ταυτότητα. Διηγούνται την ιστορία τους στον προσωπικό τους χώρο. Δεν είναι τυχαία πρόσωπα, τσιμπημένα σε δημόσιους χώρους, όπου η αφήγηση σε αυτή τη περίπτωση στερείται βάθους. Τα πρόσωπα στις εικόνες της δεν είναι περαστικά. Αντίθετα είναι πρόσωπα λουσμένα στο φως που στέκουν ημίγυμνα και απειλητικά, να σφραγίζουν με την παρουσία τους, με το βλέμμα τους,τη ζωή αυτού που τα κοιτάει.
Η φωτογραφία στη Nan Goldin συνοδεύει τη βιογραφία της. Καθώς έχει αναλωθεί από το πάθος, η τέχνη γίνεται το όχημα, η επιλογή εξόδου από τη νεύρωση. Και έτσι μας οδηγεί, μέσα από τη μεθυστική περιπλάνηση, στη μέθεξη. Απαιτεί τη συμπάθειά μας. Εχει ανάγκη την αγάπη μας..
Οι μπαλάντες της , με τις συμφωνίες και τις ασυμφωνίες τους , αποκαλύπτουν στον κόσμο χωρίς αιδώ, και χωρίς ενδοιασμό, το τραγικό και τρυφερό του μεγαλείο.
Antoine d’Agata
Η εσαεί περιπλάνηση
Ο Antoine d' Agata καταγράφει την οδύνη του να είσαι ζωντανός, να έχεις σάρκα και οστά. Εκθέτει το σώμα στην απόλυτη αυτού έκφραση, όταν σπαράζει δηλαδή αναζητώντας την ηδονή. Στην ωμότητα των πραγμάτων. Τα κορμιά του Agata Θυμίζουν τα κορμιά του Bacon.
Ο Antoine d' Agata καταφεύγει στα πορνεία, και μάλιστα στα πορνεία της αχανούς Ασίας, για να κρύψει και να εκτονώσει την μανία που τον κατατρύχει, την μανία καταδίωξης.
Ο Antoine d' Agata οδηγείται ενστικτωδώς στην ¨έρημη χώρα¨ . Εκεί όπου ο άντρας μένει μόνος με τον εαυτό του. Γιατί τα πορνεία που περιοδεύει, είναι ο τόπος της απόλυτης έκθεσης, και της ατελείωτης αγωνίας, της σιωπής. Με όλες τις κραυγές και τα βογγητά που τη συνοδεύουν. Η πορεία αυτή, η προς-τυχη κατεύθνυση τον οδηγεί στη μοίρα του. Η νύχτα στον Agata είναι νύχτα χωρίς ξημέρωμα, είναι νύχτα που εναλλάσσεται με νύχτα, όπου τα κορμιά εξαντλούν τα τελευταία των αποθεμάτων τους.
Αντίθετα με τον Bresson που ψάχνει την αποφασιστική στιγμή, ο Agata ψάχνει την αποφασιστική πράξη, που δεν είναι άλλη από τη γύμνια και την απογύμνωση.
Η θλίψη του Antoine d' Agata , και η απόγνωση, επικοινωνούν σπαρακτικά με την αγοραία συνθήκη, σαν να είναι η μόνη δυνατότητα εξόδου από το υπαρξιακό αδιέξοδο, και η αποκλειστική πύλη που τον οδηγεί από το σκοτάδι που κατοικεί, στο φως της δημιουργίας.
Franzesca Woodman
Η αυτοθυσία
Η F.W. καταλήγει με μία βίαιη πράξη. Κυνηγάει τον εαυτό της μέχρι που τον σκοτώνει, προτιμάει από την αναπαραγωγή, τον θάνατο.
Στη Woodman βλέπουμε ένα σώμα σε υπερβολική ένταση. Το αντικείμενο εδώ είναι το ίδιο της το σώμα.Το οποίο το ανατέμνει, το κρεμάει και το εκθέτει σε πόζες μεγάλης ποικιλίας διανύοντας όλη την κλίμακα των θεμάτων της φωτογραφίας. Ξεγυμνώνεται, γίνεται θυσία. Θυσιάζει το σώμα της στο βωμό της τέχνης. Βάζει τον εαυτό της στο προσκήνιο και τον τεμαχίζει προς τέρψιν αυτού που κοιτάει.
Οι φωτογραφίες της είναι τελετές ερωτισμού και πένθους. Ξετυλίγεται μέσα σ’αυτές το process της απώλειας. Ξεσχίζει τον εαυτό της ως το προσφορότερο σφάγειο. Μας προσφέρει μια νεκροψία πριν από το θάνατο, μια κρεμάλα πριν από τη κρεμάλα. Είναι στο όριο μεταξύ ζωής και θανάτου.
Η Woodman βάζει φωτιά στο φίλμ. Το μάτι συγχρόνως και το είδωλο, ο θεατής μαζί και το θέαμα, σκοπεύει τον εαυτό της ως το κατ’εξοχήν και κατά προτεραιότητα αντικείμενο-φετίχ του απόλυτου ερωτισμού. Οπου ο άλλος απουσιάζει. Οπου ο άλλος δεν είναι παρά μόνο αυτός που κοιτάει , ο θεατής.
Η Woodman μας παρασύρει σε συνεχόμενες αμοράλ τελετουργίες, και προκαλεί έως την αποκάλυψη, το ηδονοβλεπτικό πάθος του θεατή. Η Woodman ακροβατεί, φλερτάρει με τα άκρα, αγγίζει τα όρια. Επιλέγει την υπερέκθεση έως την καύση.
Και έτσι ολοκληρώνει. Και μας παραδίδει αθώα τη νεότητα ,να λάμπει, εκρηκτική και απελευθερωμένη από το άγχος της φθοράς και τον δαίμονα της λαγνείας.
Miroslav Tichy
Το αγρίμι
Ο Miroslav Tichy, μετά την εισβολή των Ρώσων στην Τσεχία, αναχωρεί.
Επιστρέφει στη φύση. Και εκεί, μόνος, και ελεύθερος σαν λύκος, αφοσιώνεται στην τέχνη. Αφήνει τη ζωγραφική και πιάνει τη camera. Φωτογραφικές μηχανές αυτοσχέδιες, φτιαγμένες με τα χέρια, γίνονται το αμυντικό και επιθετικό του εργαλείο. Προασπίζει την πίστη του στην ελευθερία και την τέχνη με μοναδικό όπλο την camera.
Εμμονικός φωτογράφος, ο Tichy έχει για αποκλειστικό του αντικείμενο τη γυναικεία φιγούρα. Κι’αυτή, ονειρική,θολή, και κουνημένη.
Είναι ο φωτογράφος που στήνει ενέδρα στο ΄΄ ιερό αντικείμενο του πόθου΄΄ και το φωτογραφίζει από απόσταση, σχεδον κρυμμένος. Το εξεικονίζει και το εξιδανικεύει.
Ολη η αγωνία του αναχωριτή-μοναχού Miroslav Tichy μετατρέπεται σε ηδονοβλεπτική γωνία θέασης. Κρύβεται ,παραμονεύει, και shootαρει το΄΄ θύμα΄΄του. Το συλλαμβάνει σε ανέμελες στιγμές χαλάρωσης όπου ο αισθησιασμός αναδύεται φυσικά, χωρις αναστολές.
Τα θραύσματα που μας παραδίδει ,τα μέλη, και τα σπαράγματα εικόνων, δείχνουν πόσο αγωνιά να κρύψει αυτό που φανερώνει, πόσο ο ερωτισμός, εξ’ορισμού, καταφεύγει στο σκοτάδι, πόσο δεν μπορούμε να κατέχουμε ένα σώμα, παρά μόνο αποσπασματικά.
Ο Tichy φωτογραφίζει για τον εαυτό του. Εχοντας αυτό-καταδικαστεί σε χρόνια απομόνωση, παραδίδεται στα ένστικτά του. Αυτοσχεδιάζει, και κυνηγάει για να ζήσει. Σ’αυτή τη στερημένη ζωή ταιριάζει μόνο η τέχνη. Ιδιαιτέρως μια τέχνη που παράγει είδωλα. Είδωλα λατρείας και εξιδανίκευσης.
Ο Tichy ήταν υπερήφανος για το κατόρθωμά του. Το κατόρθωμα να περιφρουρήσει, με τίμημα ακριβό άλλωστε, την προσωπική του ελευθερία και τα προσωπικά του πάθη. Η Δύση ευτύχησε να τον ανακαλύψει πριν πεθάνει. Και αυτό είναι το κέρδος του και το δικό μας κέρδος.
Επίλογος
Οι σταθμοί της πορείας της F. Woodman , ( Denver Colorado-Φλωρεντία- Ρόδος-Φλωρεντία- Νέα Υόρκη ), η δραματική επιστροφή στη φύση του M. Tichy, που σαν λύκος κρύβεται στην ύπαιθρο και κατεβαίνει στη χώρα μόνο για να ψάξει τη λεία του, η τυχοδιωκτική αναζήτηση της σωματικής περιπέτειας του A. Agata που καταλύει τα σύνορα, και τέλος η ζωή γεμάτη σημάδια της N. Goldin , συμπληρώνουν το puzl μιάς ακραίας υπαρξιακής αγωνίας, που αναλαμβάνει με όχημα την τέχνη, κάθε ρίσκο και κάθε κίνδυνο, μέχρι να διανύσει την απόσταση που την χωρίζει από την ενοχή στην αθωότητα έως την τελική κάθαρση. Οι φωτογράφοι αυτοί, μέσα από την προσωπική τους περιπέτεια, όπως αυτή εκτυλίσσεται, μας προτρέπουν, ο καθένας με τον τρόπο του , να ξανασκεφτούμε τον έρωτα ως πολιτική πιά προυπόθεση.
P.S Το κείμενο αυτό δεν φιλοδοξεί να έχει θέση δοκιμίου. Δεν είναι παρά οι σκέψεις που μου ενέπνευσαν, με το έργο τους, οι σπουδαίοι αυτοί φωτογράφοι.
Ελπίδα Κάτσικα